හැර නොයන ආත්මයන් – Seven Moons of Maali Almeida (මාලි අල්මේදාගේ චන්ද්‍රයන් හත) කියවීමක්

ඉන්දීවරී කේ. ගලගම:

(2022) දී ෂෙහාන් කරුණාතිලකගේ (The Seven Moons of Maali Almeida) කෘතිය බුකර් ත්‍යාගය දිනාගත් විට, සෑම තැනකම සිටින ශ්‍රී ලාංකිකයින්ට ආඩම්බරයක් දැනුනි. එක් අවඅවස්ථාවකදී , අපගේ කථා, අපගේ හඬවල් සහ අපගේ ඉතිහාසය අපගේ දිවයින තුළ පමණක් නොව ලෝක වේදිකාවේ ද පිළිගැනීමට ලක් විය. නමුත් සැමරුමට ඔබ්බට, අප ඇසියයුතු ප්‍රශ්නයක් තවමත් ඉතිරිව පවතී: ඒ මෙම පොත අප ගැන ඇත්තටම කියන්නේ කුමක්ද?

මෙම නවකතාව ගෙතෙන්නේ මිය ගොස් අවදි වන යුද ඡායාරූප ශිල්පියෙකු වන මාලි අල්මේදාගේ කතාවෙනි. මරණින් මතු ජීවිතයේදී, ඔහුගේම ඝාතනයේ අභිරහස විසඳීමට සහ ඔහු ඉතිරි කළ ලෝකය සමඟ සාමය ඇති කර ගැනීමට ඔහුට ඇත්තේ දින හතක් (චන්ද්‍රයන් හතක්) පමණක් බව කියනු ලැබේ.
මාලිගේ ගමන ඔස්සේ කරුණාතිලක අපව ශ්‍රී ලංකාවේ අඳුරුතම පරිච්ඡේදවලට නැවත ගෙන යනවා. යුද්ධයේ අවතාර, දේශපාලනයේ පාවාදීම්, ජීවිතයේ සෑම අස්සක් මුල්ලක් නෑරම කා දමන දූෂණය සියල්ල එහි තිබේ.

නමුත් මෙය ඉතිහාස පොතක් නොවේ. එය අප බොහෝ විට මුහුණ දීමට අකමැති සත්‍යයන් කීමට හාස්‍යය, මනඃකල්පිතය සහ භීතිය එකට ගෙනා නවකතාවකි.

අපේ රටේ ආත්මයන් නැතහොත් අප රැගෙන යන අවතාර

ශ්‍රී ලංකාව අවතාරයන්ගේ රටකි. එහි මියගිය අය පමණක් නොව, අතුරුදහන් වූවන් ද වේ. තවමත් පිළිතුරු බලාපොරොත්තුවෙන් සිටින පවුල්. තවමත් දුක-ශෝකය දරා සිටින ප්‍රජාවන්. යුද්ධයේ සහ ප්‍රචණ්ඩත්වයේ එම දිගු වසරවලදී ඇත්තටම සිදුවූයේ කුමක්දැයි තවමත් කල්පනා කරන පුරවැසියන්. මේ සියල්ල අප රැගෙන යන අවතාර වේ.

මාලිගේ කතාවේ, මේ භූතයන් සැඟවෙලා නෑ. ඔවුන් ඔහු වටා එකතුවී පිළිගැනීම ඉල්ලයි. එය අපට මතක් කර දෙන්නේ, නිශ්ශබ්දතාවය එහෙම නැත්නම් මතකය මකා දැමීම තුලින් වේදනාව මකා නොදැමීමට නොහැකිබවයි. මේ අනුව, කරුණාතිලකගේ නවකතාව හරියට කැඩපතක් වගෙයි. එම කැඩපත මගින් අප වළලා ඇති දේ අපට පෙන්වන අතර අතීතයට මුහුණ නොදී අපට කවදාවත් ඉදිරියට යා හැකිදැයි කියන ප්‍රශ්නයද අසයි.

සත්‍යය, බොරුව සහ මතකය යුද

ඡායාරූප ශිල්පියෙකු ලෙස, මාලිවිශ්වාස කළේ තමන්ගේ කැමරාවෙන් සත්‍යය ග්‍රහණය කර ගන්න පුළුවන් කියලා. ඒත් මරණින් පසු ඔහුට තේරුම් යනවා සත්‍යය සෙවීම කිසිදා සරල නෑ කියලා. සෑම කතාවකටම පැති ගණනාවක් තියෙනවා. සෑම ඡායාරූපයක්ම හෙළි නොකරන සත්‍යයක් සැගවෙලා තියෙනවා.

අපේ රටේත් අපි මෙය හොඳින් දන්නා දෙයක්. දශක ගණනාවක් ගෙන ගිය ගැටුම්වලින් පසු, සත්‍යය කියන දෙයම අද විවාදකයකි. අපි කාගේ මතකය විශ්වාස කරන්නද? කාගේ කතාව කියන්න දී ඇත්ද, කාව නිහඬ කර ඇත්ද? Seven Moons අපට පහසු පිළිතුරු ලබා නොදේ. ඒ වෙනුවට, එය සංකීර්ණත්වය හඳුනා ගැනීමට අපට අභියෝග කරයි. අපට සියලු හඬවල් ඇසෙන්නේ නම් සහ අසන්නට සූදානම් පමණක් සංහිඳියාව සිදුවිය හැකි බව පෙන්වා දේ.

සැගවුණු හාස්‍යය

නවකතාවේ වඩාත්ම කැපී පෙනෙන දෙයක් තමයි එහි සැගවී ඇති හාස්‍යය. මරණයෙන් පස්සේ පවා මාලි විහිළු කරයි, සමච්චල් කරයි සහ සිනාසෙයි. සමහර දෙනාට මෙය නොසන්සුන් බවක් හෝ අමුතු හැගීමක් දෙනවා. නමුත් සමහර විට එය ඉතා ශ්‍රී ලාංකික ද විය හැකිය. අපි අවමංගල්‍යවලට සිනාසෙන, ඛේදවාචකය විහිළු බවට පත් කරන, බිඳී යාම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් දිවි ගලවා ගන්නා ජනතාවකි. එහෙමත් නැත්නම් සරලවම කිව්වොත් අපි ගොඩක් වෙලාවට දුක විහිළුවකට හරවගෙන හිනා වෙන්න උත්සාහකරන ජාතියකි.
මෙහිදී කරුණාතිලක විහිළුව යොදා ගන්නේ සරලව ජීවත්වීමේ ආයුධයක් විදියට – බලාපොරොත්තු සුන්වීම, අසාධාරණ ලෙසා කපා හැරීම් සියල්ල අමාරුවෙන් ඉවසාගෙන කියවීම දිගටම කරගෙන යාමට බල කරන ක්‍රමයකි.

අදටත් එය වැදගත් වන්නේ ඇයි?

යුද්ධයන්, විප්ලවයන් අවසන් වී දශක ගණනාවක් ගතවී ඇතත්, තුවාල අදටත් සුවවී නැත. අතුරුදහන් වූවන්ගේ පවුල් තවමත් වීදිවල විරෝධතා දක්වයි. ප්‍රජාවන් බෙදී ඇත. දේශපාලනය කෙරෙහි විශ්වාසය සිහින්වී ගොස්ය. නැත්නම් බිදී ගොස්ය.

එවැනි මොහොතක, මාලි අල්මේදාගේ සත චන්ද්‍රයන් වැනි පොතක් හුදෙක් සාහිත්‍යයක් නොවේ. එය මතකය නැවත කැදවන කතාවක්. අපගේ අවතාරවලට – ආත්මයන්ට මුහුණ දීමට ආරාධනාවක්. එය කොතරම් වේදනාකාරී වුවත්. සාමය යනු හුදෙක් යුද්ධයක් නොමැතිකම නොවන බවත් එය යුක්තිය, සත්‍යය සහ මතකය පැවතීම බවත් මතක් කිරීමකි.

බුකර් සම්මානයෙන් ඔබ්බට

සමහරු කරුණාතිලකගේ පොත කියවන්නේ විහිළු සහ භූත කතාවලින් පිරුණු නවකතාවක් ලෙසයි. නමුත් ශ්‍රී ලාංකිකයින්ට මෙය ඊට වඩා විශාල දෙයක්. එය අපේම කතාවන්හි, අපේම අදුරු මතකයන්හි, දශක ගණනාවක විදීමෙහි අර්ථය සෙවීමේ දෝංකාරයකි.
බුකර් සම්මානය දිනා ගැනීම නිසා අපේ රට ලෝකය තුළට ගියා. නමුත් සමහර විට මාලි අල්මේදාගේ Seven Moons හි එයිට එහා ගිය වැඩි වටිනාකම තිබේ. එය අපි අමතක කරපු දේවල් කතා කිරීමට අවස්ථාවක් දෙනවා. අපිට තවමත් නිම නොවූ යුද්ධය, විප්ලවයන් මතක් කර දෙනවා. සහ එය අපට වෙනස් අනාගතයක් ගැන සිතීමට අවස්ථාවක්ද ලබා දෙයි.

අවසාන සිතුවිල්ලක්

අප බොහෝ වෙලාවට අහනවා, ”සාහිත්‍යයට සමාජය වෙනස් කරන්න පුළුවන්ද”? ඒකට පිළිතුර සරළ නෑ. නමුත් සාහිත්‍යයට සැමවිටම සංවාද ඇති කරන්න පුළුවන්. මතකයන් නැවත කැදවන්න, අවදිකරන්න පුළුවන්. සහ අපට අමාරු සත්‍යය මුහුණ දීමට උද්දීපනයක් ඇති කරන්නත් පුළුවන්.
කරුණාතිලක අපට මතකය අමතක නොකරන නවකතාවක් දීල තියෙනවා. අමතක වීම බොහෝ විට මතක තබා ගැනීමට වඩා පහසු යැයි කියන සහ හැඟෙන රටක, එසේ අමතක කිරීම පිළිබඳව ඔහු විරෝධය පළ කරයි.